Złotoryja – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, siedziba powiatu złotoryjskiego, nad rzeką Kaczawą. W średniowieczu ośrodek wydobycia złota, później bazaltu, a w okolicznych miejscowościach (do połowy XX wieku) miedzi, obecnie – bazaltu. Ponadto przemysł włókienniczy i papierniczy.
Złotoryja położona jest na Pogórzu Kaczawskim, w dolinie Kaczawy oraz na otaczających ją wzgórzach, w miejscu, gdzie rzeka wypływa na Równinę Chojnowską.
Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosiła 11,51 km² (485. miejsce w kraju), w tym: użytki rolne: 60%, użytki leśne: 6%. Miasto stanowi 2% powierzchni powiatu złotoryjskiego.
Złotoryja historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa legnickiego.
W Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku 2020 gmina miejska zaliczona została do Legnicko-Głogowskiego Obszaru Funkcjonalnego. Realizowany jest projekt mający na celu wypracowanie systemu powiązań miast wchodzących w skład LGOF.
Historia Miasta
Od VIII do X wieku w okolicach dzisiejszej Złotoryi mieszkali przedstawiciele plemienia Trzebowian. Pod koniec XII wieku osiedlili się tu niemieccy górnicy, by wydobywać złoto, od którego Złotoryja wzięła swe wszystkie nazwy: Aurum – łac. złoto, Goldberg, niem. Złota Góra. Prawa miejskie osadzie nadał w roku 1211 książę Henryk I Brodaty (stało się to na zamku w sąsiedniej Rokitnicy), osadzając tu niemieckich kolonistów. Jest to najstarsza udokumentowana lokacja na ziemiach polskich na prawie magdeburskim, co pod względem prawnym czyni Złotoryję najstarszym miastem Polski.
Zabytki
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:
- Starówka (Stare Miasto)
- kościół pomocniczy pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, z 1230 r., XVI-XX w.
- kościół cmentarny pw. św. Mikołaja z XIV-XIX w.; położony na wzgórzu, gdzie na przełomie XII w. i XIII w. powstała osada górników złota. Zdobi go okazały, XIV-wieczny portal z misterną dekoracją roślinną. Na zewnętrznych elewacjach zachowały się interesujące epitafia z czasów nowożytnych
- zespół klasztorny franciszkanów, z XV-XIX w.: kościół, obecnie par. pw. św. Jadwigi, klasztor są dziełem zakonu franciszkanów, sprowadzonych przez św. Jadwigę w pierwszej połowie XIII w. Świątynia po osiemnastowiecznej odbudowie, z barokowym wystrojem fasady i wnętrza. Tuż obok kościoła znajduje się wotywna kapliczka słupowa z końca XV stulecia i XVIII-wieczna statua św. Jana Nepomucena
- zespół mauzoleów na cmentarzu komunalnym, ul. Cmentarna 10, z XVIII w.-XX w.:
- mauzolea rodzin: Guenther, Langner i Jaekel; Eisler, Gottschling, Haerold, Schmaller, Schoffer; Hoeher i Ehrlich; Mende, Gottschling; Schafer i Hibner; Steinbrecher, Weber, Hein, Schubert, Kuehn
- pozostałości murów obronnych, z XIV w., XVI w.
- brama Górna zw. Basztą Kowalską, z XIV w., XVI w., jej gotycki hełm zniszczono podczas walk o miasto w czasie wojen napoleońskich. Do dzisiaj zachowały się fragmenty średniowiecznych obwarowań
- katownia, ul. Zaułek, z XVIII w.
- domy, ul. Konopnickiej 15 (d. 27), 19 (d. 30); 21 i 21a (d. 20, 20a), z 1785 r. i 1965 r., 24 (d. 28)
- dom, ul. Mickiewicza 30, z XVII w., XIX w.
- dom, ul. Piłsudskiego 24, z XVIII w., k. XIX w.
- dom, Rynek 2, z XVI w., k. XIX w.
- zajazd, ob. hotel, Rynek 5, z 1623 r., XVII w., XIX w.
- domy, Rynek 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, z XVI w., XVII w., 1730 r., XVIII w., XIX w.
- dom, ul. Szkolna 2, z XVI w., XVIII w.
- domy, pl. Niepodległości 3, 4, 5, z 1738 r., k. XIX w.
- młyn z częścią mieszkalną, ul. Kolejowa 6/8, z poł. XVII w., k. XIX w.
- wieża wodociągowa, z pierwszej poł. XVIII w.
Turystyka
Lista atrakcji turystycznych:
- Starówka z zabytkowymi kamieniczkami
- Baszta Kowalska
- czternastowieczne mury obronne
- Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
- Kościół św. Jadwigi
- Kościół św. Mikołaja (wcześniej św. Krzyża)
- Fontanna Delfina
- Fontanna Górników
- Kopalnia Złota „Aurelia”
- Muzeum Złota
- Rezerwat przyrody Wilcza Góra
- Złoto w aluwiach rzek i strumieni – cel poszukiwaczy-amatorów z całej Polski
